OSMANLI MODERNLEŞME ÇAĞINDA İSTANBUL’DA ASKERİ BİR KURUM: MAÇKA SİLAHHANESİNİN KURULUŞU, YÖNETİMİ VE İŞLEYİŞİ
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı Devleti, Askeri Kurumlar, Silahhane, Maçka Silahhanesi, Yönetim ve İşleyişÖzet
On dokuzuncu yüzyıl, Osmanlı Devleti için birçok alanda olduğu gibi askeri sahada da değişim, dönüşüm ve yenileşme çabalarının sürdüğü bir dönemdi. Savaşlarda alınan yenilgiler, toprak kayıpları, ağır savaş tazminatları, devleti öncelikle ordu teşkilatı ve kurumlarında yenilik yapmaya zorladı. 19. yüzyıldaki düzenlemeler ve tesis edilen kurumlar büyük ölçüde Batılı devletler örnek alınarak gerçekleştirildi. Devletin bu dönemde tesis ettiği yeni askeri kurumlardan biri de silahhanelerdi.
Osmanlı Devleti, ordunun lojistiği ve donanımı için on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde İstanbul’da dört silahhane kurdu. Bunlardan ilki Maçka Silahhanesiydi. Bu çalışmada, devletin başkentteki dört askeri silahhanesinden biri olan Maçka Silahhanesinin kuruluşu, yönetimi ve işleyişi ele alındı.
Osmanlı Devleti’nin merkez Silahhanesinin teşkilat ve işleyişinde önceleri Seraskerlik Kurumuna bağlı Tophane-i Amire Müşirliği, Tophane-i Amire Meclisi ve Harbiye Dairesi etkin oldu. Daha sonra ise Harbiye Nezareti ve Topçu Dairesi birimleri etkinliği görüldü. Bu birimlerle münasebeti sağlayan silahhane personeli Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu için hazırlanan nizamnamede belirtilen unvanlara sahipti.
Araştırmada, doküman analizi yöntemi kullanıldı. Buna göre öncelikle bir literatür ve belge taraması yapıldı, daha sonra konuyla ilgili arşiv belgelerine ulaşıldı. Elde edilen bilgiler kronolojik sıra ile işlendi, bulgular değerlendirilerek sunuldu.
Referanslar
Acar, K. (2002). Seraskerlik’ten Harbiye Nezareti’ne: Türkiye’de Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı’nın Temeli, Eskişehir: Yüksek Lisans Tezi.
Ahmad, F. (2014). Bir Kimlik Peşinde Türkiye, (S. C. Karadeli, Çev.; 5. Baskı), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Akbıyık, N., Koç, M. (2011). “Kıdem Tazminatı ve Kıdem Tazminatı Fonunun İktisadi ve Sosyal Sonuçları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 253-284.
Aktepe, M. M. (1993). Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, (C. 15), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Aydüz, S. (Mayıs-Ağustos 2011), “Osmanlı Silahları, Silah Üretim Merkezleri ve Literatürü Tarihi”, Tarih Okulu, S. 10, 1-37.
Bayraç, A. (2008). İşletmelerde Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminde Eğitim ve Geliştirme, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çelik, Y. (2009). Serasker, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, (C.36), İslam Araştırmaları Merkezi.
Çetin, S., Doğan, A. (2018). “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusunun Kurulması ve Amasya’ya Yansımaları”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (3), 1174- 1185.
Deringöl, H. (2010). Tarihsel Gelişimi İçinde İnsan Kaynakları Yönetimi Anlayışı, Amaçları ve Fonksiyonları Üzerine Çukurova Bölgesinde Faaliyet Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
DİA Komisyon. (2001). İstanbul [Sanat], Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, C. 23, İslam Araştırmaları Merkezi.
Dursun, G. (2019). Sultan Abdülaziz Dönemi Mimarlığı: İstanbul Örnekleri, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Efe, İ. (2015). Orduda Islahat ve Ordu Müfettişlikleri (1908-1920), Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erçorumlu, M. (2017). Çalışan Memnuniyetinin İnsan Kaynakları Yönetimi Üzerindeki Etkinliği: Ankara İlinde Otel Uygulaması, Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Göçoğlu, V., Kurt, İ. D. (2018). “Kamu Kurumlarında İnsan Kaynakları Yönetimi ve Teknoloji: Gelecek Odaklı Bir Değerlendirme”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 1 (3), 357-367.
Günay, U. (2021). Emeklilik Dönemindeki Refah İçin Bireysel Finansal Planlamanın Önemi: Sigorta Sektörü Çalışanları İçin Bir Anket Uygulaması, Doktora Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Finans
Enstitüsü.
Gül, S. (2018). Kıdem tazminatının TMS ve Vergi Mevzuatı Açısından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gürallar, N. (2009). “Kamu - Kamusal Alan - Kamu Yapıları - Kamusal Mekân: Modernite Öncesi ve Sonrası için Bir Terminoloji Tartışması”, Mimarlık Dergisi, (350), http://www.mimarlikdergisi.com/
(Erişim Tarihi 02.08.2021/14.09).
Gürçay, C. (1986). Kıdem Tazminatının Gelişimi ve Kıdem Tazminatı Fonu, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İkiz, D. (2010). Maçka Silahhanesinin Tarihsel Gelişimi, İ.T.Ü. Maçka Binası Olarak Kullanımı ve Koruma Sorunları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
İpşirli, M. (2016). Kürek Cezası, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, (C. Ek-2) İslam Araştırmaları Merkezi.
……….. (1982), “XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezası ile İlgili Hükümler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 12, 203-248.
Kalkan, N. (2019). Osmanlı Ordusunda Küçük Zabitlik (Astsubaylık) (1880-1914), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kaya, S. (2005). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ordusu (1839-1876), Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kaya, M. (2014). II. Abdülhamit Döneminde Ispartalı Memurlar (Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre 1879-1909), Yüksek Lisans Tezi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
Kılıçaslan. M. E. (2019). Osmanlı Kıyılarındaki Batı: Avusturya Lloyd Buharlı Kumpanyası, (1. Baskı), Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
Köprülü, O. F. (1995), Ferik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, (C. 12), İslam Araştırmaları Merkezi.
………., (1993), Çavuş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, (C. 8), İslam Araştırmaları Merkezi.
Kubbealtı Lügatı, “Bölük Emini”, Erişim Tarihi 29.07.2021/ 17:30, http://www.lugatim.com.
Küçük, C. (1988). Abdülmecid, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, İslam Araştırmaları Merkezi.
Okyay, Z. (2017). Sermed Muhtar’ın Topkapı Saray-ı Hümâyûnu Meydanında Kâʿin Müze-i Askerî-i Osmanî Züvvârına Mahsûs Rehber, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özcan, A. (1991). Bab-ı Seraskerlik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, (C. 4), İslam Araştırmaları Merkezi.
...... (1992). Binbaşı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, (C. 6), İslam Araştırmaları Merkezi.
Özkaya, Y. (2002). Kaymakam, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, (C. 25), İslam Araştırmaları Merkezi.
Özsavaşçı, A. (2005). “Kentsel Değişim ve Dönüşüm Sürecinde Taksim-Maçka Yeşil Alanı”, Mimar. İst., 5 (16), www.mimarist.org (Erişim Tarihi 19.08. 2020/ 15:30).
Özsavaşçı, A. (1999). Taksim Maçka Yeşil Alanının Değişim Sürecine Eleştirel Bakış, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Şahin, V. (2021). Maçka Askeri Silahhanesi’nin Teşkilat ve İşleyişi. Yüksek Lisans Tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Soyluer, S. (2013). Osmanlı Silah Sanayii'nde Modernleşme Çabaları (1839-1876), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Şehsuvaroğlu, H. Y. (…). “Askeri Müzemiz”, https://core.ac.uk/download/pdf/38305297.pdf (Erişim Tarihi: 25.05.2021).
Tunçer, M. (2017). Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi ve Liyakat İlkesi: Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Türkçe Sözlük, “Mirliva”, Erişim Tarihi 29.07.2021/ 17:24, https://sozluk.gov.tr/ .
Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Sözlük, “Miralay”, Erişim Tarihi 29.07.2021/ 17:40, https://sozluk.gov.tr/ .
Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Sözlük, “Yüzbaşı”, Erişim Tarihi 29.07.2021/18:00, https://sozluk.gov.tr/ .
Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Sözlük, “Mülazım”, Erişim Tarihi 29.07.2021/18:07, https://sozluk.gov.tr/ .
Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Sözlük, “Onbaşı”, Erişim Tarihi 29.07.2021/18:07, https://sozluk.gov.tr/ .
Türkmen, Z. (2006). Müşir, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. (32), İslam Araştırmaları Merkezi.
Ünal, U. (2008). “Askerî Salnâmelerin Tarih Araştırmalarındaki Yeri -1865 ve 1870 Örneklemi-”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, 203-219.
Yılmaz, B. (2014). İşletmelerde Kurumsal İmajın İnsan Kaynakları Yönetimindeki Yeri ve İşletme Yönetimine Katkıları, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yılmaz, G. (2019). Ödüllendirmenin Bireysel Performans ve İşten Ayrılma Niyeti ile İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yılmaz, H. (2019). Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Giresun Uleması (1879-1909), Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yılmaz, Z. (2016). Atatürk’ün Sosyal Değişim Politikaları Gereğince “Soyadı Kanunu” ve Yankıları, Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Zengin, E. (2015). Tophane-i Amire’den İmalat-ı Harbiye’ye Osmanlı Devleti’nde Harp Sanayii (1861-1923), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ARŞIV BELGELERI
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Bab-ı Ali Evrak Odası Defterleri (BEO.)
BOA. Bab-ı Ali Evrak Odası Defterleri (BEO.), 1/51, 7/520, 149/11175, 279/20907,
/26033, 627/46980, 664/49760, 2326/174450, 2334/17539, 2324/174456,
/253170, 3376/253197, 4597 /344718.
Şurayı Devlet (ŞD.)
BOA. Şurayı Devlet, 3082/34.
Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.)
BOA. Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi, 824/7.
Paris Sefareti Belgeleri (HR.SFR.4.)
BOA. Paris Sefareti Belgeleri, 797/91, 806/76.
İrade Askeri (İ.AS.)
BOA. İrade Askeri, 25/45.
İrade Dahiliye (İ.DH.)
BOA. İrade Dahiliye, 1094/85812, 1270/99888, 1274/100163, 1274/100188.
İrade Harbiye (İ.HB.)
BOA. İrade Harbiye, 47/27, 56/5.
İrade Hususi (İ.HUS.)
BOA. İrade Hususi, 168 /105.
İrade Maarif (İ.MF.)
BOA. İrade Maarif, 2/80.
İrade Meclis-i Mahsus (İ.TAL.)
BOA. İrade Meclis-i Mahsus, 5 /4. 57/79, 118/53, 157/47, 265/46, 370/28.
İrade Tophane-i Amire (İ..TPH.)
BOA. İrade Tophane-i Amire, 1/29, 2 /10, 10/41.
Mabeyn-İrâde (MB.İ.)
BOA. Mabeyn-İrâde, 88/164.
Mektubî Kalemi Defterleri (ML.MKT.d.)
BOA. Mektubî Kalemi Defterleri, 266/33, 1098/29.
Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV.)
BOA. Mütenevvî Maruzat Evrakı, 37/78, 38/20, 38/36, 38/44, 43-37, 46/114, 60/97, 61/64,
/77, 61/104,62/7, 62/28, 62/66, 63/53, 64/97, 67/6, 67/115, 83/94, 85/58, 200/8,
/110, 294/89, 309/49.
Askerî Maruzât (Y.PRK.ASK.)
BOA. Askerî Maruzât, 46/107, 54/86, 67/54, 79/11, 80/117, 83/61, 217/103.
Mâbeyn Erkânı ve Saray Görevlileri (Y.PRK.SGE.)
BOA. Mâbeyn Erkânı ve Saray Görevlileri, 5/19.
Sadâret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS.)
BOA. Sadâret Hususî Maruzât Evrakı, 525/112.
Zabitan Başkatipliği (ZB.)
BOA. Zabitan Başkatipliği, 365/131, 396/35, 411/31, 420/155, 437/31
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 